Het is lief bedoeld, maar de kans is groot dat romantici vandaag op Valentijnsdag een bosje gif in de handen van hun geliefde drukken. Rozen met sporen van spiroxamine, gerbera’s met chlorantraniliprole of een gemengd boeket met mandipropamid en procymidone.
Op 3 van de 12 boeketten zaten middelen die in de Nederlandse sierteelt verboden zijn
Wel 43 verschillende gifstoffen trof Greenpeace bij een kleine steekproef aan op bossen snijbloemen. In de aanloop naar Valentijnsdag bestelde de milieuorganisatie bij vier grote Nederlandse onlinebloemisten – De Bloemist, Fleurop, Euroflorist en Topbloemen – drie dezelfde boeketten en liet deze testen op gifstoffen in een lab. Op 9 van de 12 boeketten vonden de laboranten pesticiden die voor bijen giftig zijn en op 3 bloembossen zaten middelen die in de Nederlandse sierteelt verboden zijn. ‘Dit is ernstig’, zegt Gijs Kuneman, directeur van het landbouwadviesbureau CLM. ‘Greenpeace heeft veel gif gevonden. De sector moet daar echt wat aan doen.’ Ecotoxicoloog Ivo Roessink van Wageningen University & Research (WUR) vindt het vooral zorgelijk dat Greenpeace ook verboden middelen op de bloemen vond. ‘Dat wekt de indruk dat in Nederland foute telers actief zijn.’
Illegaal middelengebruik keurt LTO Glaskracht Nederland af, zegt voorzitter Sjaak van der Tak. ‘Maar uit dit onderzoek kan niet geconcludeerd worden dat Nederlandse sierbloementelers illegale middelen hebben toegepast.’ De herkomst van deze bloemen is volgens hem niet goed traceerbaar. De ‘gifbossen’ zouden net zo goed uit de bloemenlanden Ethiopië, Kenia of Colombia kunnen komen. De directeur van De Bloemist spreekt dit tegen. ‘Op basis van de foto’s die Greenpeace van mijn bloemen heeft gemaakt, kan ik zien dat ze uit Nederland komen’, zegt Thomas Clavaux. Op de door hem verkochte bloemen vond Greenpeace drie bestrijdingsmiddelen die in Nederland verboden zijn.
procent van het grondoppervlak voor bloemen in Nederland is ingeruimd voor biologische sierbloemen.
Het onderzoekje van Greenpeace geeft een indicatie van een groter probleem: er wordt nog altijd veel gespoten in de bloementeelt. Daar zijn deskundigen het wel over eens, al zijn er geen harde cijfers over dat gifgebruik voorhanden. Tussen 2000 en 2012 nam het gebruik per hectare toe van 28,4 naar 37,9 kilo, maar over de afgelopen zes jaar heeft het CBS nog geen cijfers beschikbaar. Dat de biologische bloementeelt nog niet veel voorstelt, blijkt wel uit dit cijfer: het grondoppervlak voor biologische sierbloemen in Nederland is sinds 2011 stabiel op 0,07 procent van het totale bloemenareaal. Daarmee blijft de bloemensector ver achter op voedselproducenten. De biologische groente- en fruitteelt heeft de laatste jaren een groeispurt doorgemaakt. Hoe komt dat? En hoe schadelijk zijn de gifsporen op bloemen eigenlijk?
Het is een beetje alsof iemand in een dierentuin 'PAS OP, TIJGER!' schreeuwt, terwijl die gewoon in zijn hok zit
De nadruk die Greenpeace legt op het gevaar voor bijen is volgens de ecotoxicoloog Roessink overdreven. ‘Bijen worden bij de consument thuis en in de Nederlandse kassen immers niet blootgesteld aan de bloemen’, zegt hij. ‘Het is een beetje alsof iemand in een dierentuin ‘PAS OP, TIJGER!’ schreeuwt, terwijl die gewoon in zijn hok zit.’ Dat neemt niet weg dat het beter zou zijn als het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de bloementeelt wordt verminderd, erkent ook Roessink. Dat verkleint de kans dat gifstoffen in het oppervlaktewater of op naastgelegen percelen terechtkomen. Die gifsporen kunnen onder meer schade toebrengen aan de insectenstand, wat weer tot voedselproblemen leidt bij broedvogelpopulaties.
We streven ernaar uiterlijk in 2030 gifvrije sierteeltproducten te leveren
En de geliefde die het Valentijnsboeket krijgt? ‘Die loopt geen gevaar zolang hij of zij het boeket niet opeet’, zegt Kuneman. Gif op voedsel kan een gevaar zijn voor de gezondheid. Daarom maken consumenten zich daar meer zorgen over dan over gif op bloemen, zegt Kuneman. Ook ontbreekt het volgens Roessink aan geschikte biologische bestrijdingsmiddelen om alle plagen die sierbloemen bedreigen aan te pakken. Er is nog geen totaaloplossing voor het uitbannen van bestrijdingsmiddelen, erkent LTO Glaskracht, maar biologische bestrijders zijn volgens Van der Tak wel degelijk in opmars. ‘Gewasbeschermingsmiddelen worden tegenwoordig alleen nog ingezet als allerlaatste redmiddel’, zegt hij. ‘We streven ernaar uiterlijk in 2030 gifvrije sierteeltproducten te leveren.’
LTO overlegt met de overheid over regelgeving die de introductie van duurzame bestrijdingsmethoden moet versnellen. Clavaux van De Bloemist wil zo veel mogelijk gifvrije bloemen inkopen, maar daarvan zijn er gewoon niet genoeg beschikbaar om een compleet assortiment te kunnen voeren. Dus koopt hij ook bloemen zonder keurmerk in. De bloemenkoper, de consument, gaat ook niet vrijuit. Die bevordert het gifgebruik door snijbloementelers door hoge eisen te stellen aan de kwaliteit van bloemen. Het kweken van een gave, rechte bloem zonder scheurtjes, vlekjes en beestjes vereist nu eenmaal veel bestrijdingsmiddelen. Alleen als consumenten echt druk gaan uitoefenen, zullen telers het gifgebruik verminderen, denkt Kuneman. ‘Onder druk van vergelijkbare acties van Greenpeace hebben tuincentra al grote stappen gezet.’ Ook Van der Tak ziet voor de consument een rol weggelegd ‘door meer te betalen voor duurzaam geteelde Nederlandse bloemen.’
Toezichthouder NVWA schaart de sierteelt onder de categorie ‘hoog risico’ wat betreft het gebruik van verboden middelen. De NVWA meldt dat in 2016 bij de ruim 2.500 sierbloementelers 283 inspecties werden uitgevoerd. Bij 47 bedrijven werd een misstand bestuurs- of strafrechtelijk afgedaan. Ook deelde de NVWA 28 waarschuwingen uit. Daarmee staat de sierteelt aan kop wat betreft controles en overtredingen. Alleen de fruitteelt komt met 22 overtredingen bij 256 controles in de buurt. Een groot deel van de snijbloemen die in Nederland worden verkocht, komt uit het buitenland. De meeste rozen komen uit Afrika. Telers daar mogen bestrijdingsmiddelen gebruiken die hier verboden zijn.
Online bloemisterijen lopen achter bij tuincentra als het gaat om de traceerbaarheid van de producten. Dat meldt Greenpeace na een steekproef waarbij twaalf boeketten zijn onderzocht op resten van gewasbeschermingsmiddelen.
Greenpeace bestelde begin januari boeketten bij vier van de grootste online bloemisterijen: Fleurop, De Bloemist, Topbloemen en Euroflorist. Bij elke keten kochten de organisatie een bos rode rozen, een bos gerbera’s en een gemengd boeket. Volgens de maatschappelijke organisatie schakelen online bloemisten vaak lokale bloemisten in om boeketten samen te stellen en te bezorgen. Deze boeketten bestaan veelal uit verschillende bloemen van verschillende telers. ‘Dat maakt het lastiger om de herkomst te bepalen’, meldt Greenpeace. Bij een eerdere steekproef bij tuincentra was de traceerbaarheid van planten veel beter geregeld.
Op de twaalf bossen bloemen vond Greenpeace 100 residuen van 43 verschillende gewasbeschermingsmiddelen. De gemengde boeketten hadden de meeste resten, aldus Greenpeace. In totaal trof de organisatie achttien in Nederland verboden gewasbeschermingsmiddelen aan op de bloemen; wederom het meest op de gemengde boeketten. Aangetroffen stoffen die in Nederland niet mogen worden gebruikt, waren procymidone, mandipropamid en spiroxamine.
Bij navraag aan de online bloemisten, meldde De Bloemist dat ‘voor zover wij dit op de foto kunnen zien, alle geleverde bloemen afkomstig zijn uit Nederland’. Volgens Fleurop kwamen de bloemen in de boeketten ‘voor zover wij kunnen nagaan allemaal van Nederlandse kwekers’. Volgens Greenpeace is dit een bewijs dat deze middelen nog in de Nederlandse sierteelt worden gebruikt.
Topbloemen kon de herkomst van de bloemen niet duiden en Euroflorist kon de herkomst van één boeket traceren: die kwam uit Ethiopië.
Behalve verboden middelen trof Greenpeace negen insecticiden aan die de organisatie onmiddellijk wil uitbannen: imidacloprid, thiamethoxam, clothianidine, thiacloprid, acetamiprid, fipronil, chloorpyrifos, deltamethrin en cypermethrin. Volgens Greenpeace zijn dit bij-onvriendelijke middelen.
Joost van Winsen is coördinerend redacteur Akker- & Tuinbouw. Hij volgt met name de sierteelt en tuinbouwsector.